Kultura Dęta
Kultura Dęta jest wieloletnim projektem muzycznym podejmującym temat orkiestr dętych w bardzo szerokim kontekście – artystycznym, kulturowym, społecznym, edukacyjnym
Orkiestry Dęte – nie tylko górnicze, przez wiele lat były niezbywalnym elementem kulturowego krajobrazu Górnego Śląska. Stanowiły wizualny i muzyczny emblemat regionu oraz jedną
z nielicznych pozycji w zbiorze górnośląskich stereotypów mile widziany zarówno przez autochtonów jak i outsiderów. Któż nie kojarzy i nie wraca z sentymentem do radosnych
i smutnych, lecz zawsze wyjątkowych obrazów orkiestry przechowywanych w pamięci? Orkiestra budząca miasto grudniowym świtem. Dostojna czerń mundurów i ciężar ostatnich dźwięków żegnających kolejnego towarzysza górniczego trudu. Orkiestra otwierająca mecz na wielkim stadionie z trudem przebijająca się przez dziesiątki tysięcy zgromadzonych na trybunach głosów. Orkiestra wita, orkiestra żegna. Na stadionie, w telewizji, na ulicy, w parku, na cmentarzu.
Jednak orkiestry dęte to nie tylko estetyka święta i fenomen muzyczny. Za odświętną obecnością orkiestr dętych w naszej rzeczywistości kryła się konsekwentna praca u podstaw, upór, pasja, organizacja, relacje międzyludzkie, polityka i wreszcie, a może przede wszystkim wartości, które spajały tę wielopoziomową konstrukcję.
Choć zjawisko jest w sposób oczywisty muzyczne, to zamykanie refleksji nad orkiestrami dętymi jedynie do muzyki powoduje, że w świecie stale zmieniających się estetyk, stają się one dla współczesnego odbiorcy w najlepszym wypadku barwnym wspomnieniem przeszłości. Fantomem złotej ery. W najgorszym – artystyczną ramotą. Z drugiej strony zawężanie tematyki muzyki dętej jedynie do orkiestr dętych uniemożliwia prezentację jej fenomenu w szerszym kontekście artystycznym i gatunkowym.
Orkiestry dęte nie są bynajmniej zjawiskiem wyłącznie polskim lub górnośląskim – dęte środowisko w dalszym ciągu jest żywotnym elementem przede wszystkim kultury Wysp Brytyjskich z ich dawnymi koloniami, Stanów Zjednoczonych, Skandynawii, Niemiec, Belgii, Japonii, Francji, Portugalii, nie wspominając o Bałkanach czy Rumunii, w których fanfary są wciąż głównym nośnikiem witalność kultury i temperamentu regionu, a z drugiej strony magnesem przyciągającym do kultury bałkańskiej nowych odbiorców. Oczywiście różne są tradycje i korzenie orkiestr, co czyni ten temat jeszcze ciekawszym, natomiast problemy, które przeżywają, szczególnie w regionach postindustrialnych są bardzo podobne – utrata kontekstu, coraz mniejsza siła przyciągania młodych, problemy finansowe i organizacyjne. Struktura orkiestr i ich otoczenie zmieniły się bezpowrotnie. Amatorski charakter brass bandów zaczął zanikać już
w latach osiemdziesiątych na skutek rosnącej rywalizacji, której efektem była profesjonalizacja orkiestr. Muzyków amatorów, którzy nie radzili sobie z wyzwaniami narzucanymi przez nowy, wymagający konkursowy repertuar, zastępowali absolwenci szkół muzycznych.
XXI wiek przyniósł kolejną zmianę w postaci likwidacji zakładów pracy utrzymujących orkiestry,
a co za tym idzie samych orkiestr. W efekcie stosunkowo niewielka liczba orkiestr, które przetrwały do dziś działa na zasadach komercyjnych bądź pół-komercyjnych, starając się odpowiedzieć na zapotrzebowanie społeczne. Wielu muzyków, dziś w większości zawodowców, gra jednocześnie w kilku orkiestrach – rezultatem tego stanu rzeczy jest zupełna utrata lokalnego charakteru orkiestr. Stąd na pytanie, co możemy dziś ocalić, aby było to efektywne, prawdziwe
i atrakcyjne, a jednocześnie uwzględniało nieodwracalne zmiany, które zaszły od 1989 r.
w kulturze regionu, Kultura Dęta próbuje również odpowiedzieć.
Dobre praktyki w tym zakresie, projekty badawcze, rozwiązania organizacyjne i edukacyjne stosowane w środowisku międzynarodowym są realną szansą na stworzenie warunków dla renesansu orkiestr dętych właśnie na Górnym Śląsku, w Katowicach, kreatywnej stolicy UNESCO w dziedzinie muzyki.
Kurator projektu: Marlena Hermanowicz / marlena.hermanowicz[at]miasto-ogrodow.eu